Jongeren onderbouw voortgezet onderwijs.
Kennis: Leerlingen weten wat sexting is, wat het verschil is tussen sexting en sexting-misbruik, en wat de schadelijke gevolgen zijn als je beeldmateriaal zonder toestemming deelt.
Vaardigheden: Leerlingen denken na over hun eigen wensen en grenzen, ook online. Leerlingen weten wat ze kunnen doen als ze hulp nodig hebben. Ze leren victim blaming te herkennen en stoppen.
“Ik begrijp dat sexting een persoonlijke keuze is.”
“Ik besef dat je nooit misbruik mag maken van de beelden van een ander.”
“Ik doe niet aan online shaming van anderen.”
'Sexting' is het vrijwillig en met wederzijdse toestemming versturen en ontvangen van (bijna-)naaktfoto’s1, naaktvideo’s of spannende berichtjes. Bij sexting is het belangrijk dat beide partijen het leuk vinden en dat de beelden en berichtjes privé blijven. Sexting tussen twee minderjarigen wordt gedoogd, zolang er geen sprake is van dwang/afpersing/chantage, er niet voor het materiaal betaald wordt, er geen ongelijke machtsverhouding is, het materiaal niet stiekem gemaakt is, en sexting-materiaal niet ongewenst verspreid wordt.
Veel jongeren doen aan sexting (net als volwassenen). Bijvoorbeeld om te flirten, om te laten zien dat ze de ander vertrouwen, omdat ze hun partner niet fysiek kunnen zien, om seksuele mogelijkheden en voorkeuren te ontdekken en omdat het veiliger kan voelen dan fysiek afspreken. Het online verkennen van seksualiteit is inmiddels onderdeel van de ontwikkeling van veel jongeren. Toch wordt er weinig met jongeren gepraat over sexting en hun leven online. Om het (online) voor iedereen leuk en veilig te houden is dat wel heel belangrijk.
Veruit de meeste jongeren doen positieve ervaringen op met sexting. In sommige gevallen maakt iemand helaas misbruik van deze beelden. De beelden kunnen dan ongevraagd door iemand verkregen, verspreid, doorgestuurd of doorverkocht worden. Dan spreek je van sexting-misbruik. Het kan strafbaar zijn om seksueel beeldmateriaal zonder toestemming te verkrijgen, te bezitten en te verspreiden, in het bijzonder als het gaat om minderjarigen. Bij sexting-misbruik is het belangrijk om de schuld niet bij de afgebeelde persoon neer te leggen. Slachtoffers ervaren vaak gevoelens van schuld en schaamte. Deze gevoelens worden versterkt als zij de schuld krijgen van wat hen is aangedaan. Zo worden zij opnieuw slachtoffer. Wanneer er sprake is van victim blaming is het belangrijk dat mensen hierop worden aangesproken.
Mogelijke gevolgen voor slachtoffers van sexting-misbruik:
Gevoelens van schaamte, schuld en angst
Veroordeling en victim blaming
Reputatieschade
Psychische klachten, zoals een laag zelfbeeld, depressie of suïcidale gedachtes
Problemen in gezin of familie, verlies van vrienden
Sociale isolatie
Bedreigingen
Voor sommige slachtoffers ook verstoting, eerherstel en/of eerwraak
In de meest extreme gevallen zelfmoord
Hou het positief en maak duidelijk onderscheid tussen sexting en sexting-misbruik. Door op een positieve manier over sexting te praten, geef je leerlingen de ruimte en de woorden om dat ook te doen.
Ook heeft onderzoek2 aangetoond dat adviezen die gericht zijn op potentiële slachtoffers niet werken: ze leiden juist tot sexting-misbruik en victim blaming. Focus in voorlichting daarom liever op potentiële plegers. Zij zijn verantwoordelijk voor het voorkomen van online (seksueel) geweld. Omstanders zouden slachtoffers moeten ondersteunen, in plaats van deze te beschamen of beschuldigen.
Adviezen om mee te geven aan jongeren:
Doe alleen aan sexting als jij dit zelf wil, niks hoeft.
Vraag altijd toestemming voor sexting. Als je geen toestemming krijgt, dan is het niet oké om beelden te verzenden, door te sturen of te verspreiden.
Blijf checken of de ander het leuk vindt om materiaal van jou te ontvangen. En ga steeds na of jij er zelf nog plezier uithaalt.
Heb respect voor jezelf en voor de ander.
Als je een afbeelding of video krijgt van iemand die je niet kent, dan kun je niet checken of dit oké is voor diegene op beeld. Stuur het beeldmateriaal dus niet door en verwijder het. Het stopt bij jou!
Als je ziet dat iemand zonder toestemming materiaal verspreidt, spreek diegene dan aan. Zeg dat het niet oké is om foto’s of video’s door te sturen, dat het strafbaar kan zijn en dat diegene hiermee moet stoppen.
Meld het, als je ziet dat iemand zonder toestemming materiaal verspreidt. Dit kan op het desbetreffende platform, of via Helpwanted. Doe niet mee aan het pesten en veroordelen van het slachtoffer. Steun diegene!
Het is ook belangrijk om meiden en jongens in gelijke mate bij het gesprek over sexting(-misbruik) te betrekken. Bespreek gendernormen en doorbreek de dubbele moraal. Meiden worden vaak harder afgerekend op hun gedrag, terwijl jongens voor datzelfde gedrag neutraal bejegend of beloond worden. Zo wordt van meiden nog te vaak verwacht dat zij wel sexy zijn maar niet seksueel en hun eigen grenzen bewaken. En wordt van jongens verwacht dat ze altijd zin hebben in seks. Hoe jongens (en meiden) over zichzelf denken als pleger of slachtoffer van online (seksueel) grensoverschrijdend gedrag wordt ook door gender beïnvloed. Zo kan het moeilijker voor jongens zijn, en hun omgeving, om eigen slachtofferschap te (h)erkennen.
Een veilige en open sfeer, oordeelloze docent
Smartboard of projector
Eventueel digibord
Geef de klas een korte introductie van de thema's sexting en sexting-misbruik, zodat alle leerlingen weten wat het inhoudt voordat ze met de opdrachten aan de slag gaan. Je kunt ervoor kiezen om onderstaande tekst op het digibord weer te geven of uit te printen. Dan kunnen de leerlingen meelezen.
Sexting is het sturen en ontvangen van naaktfoto's, naaktfilmpjes of sexy berichtjes met je mobiele telefoon, tablet of computer. Sexting gebeurt altijd met toestemming van beide personen.
Het leuk vinden, privacy en respect voor jezelf en voor de ander is belangrijk bij sexting. Als sexting niet bij jou past, dan is daar niets mis mee.
Sexting-misbruik is wanneer iemand naaktfoto's/filmpjes/berichtjes van een ander zonder toestemmming deelt of verspreidt. Sexting-misbruik kan ook strafbaar zijn. Doe het niet!
Sexting-misbruik zorgt voor veel verdriet bij degene over wie het gaat en kan diegene een slechte naam bezorgen. Bedenk altijd: het nooit de schuld van het slachtoffer! De schuld ligt bij degene die het verspreidt, niet bij degene die het in vertrouwen gemaakt heeft.
Begin de les door het filmpje ‘sexting’ te bekijken. Bespreek na afloop het filmpje. Zie ook deze tips voor het bespreken van het filmpje.
Wat vinden de leerlingen ervan dat het meisje deze foto stuurt? En van de jongen die de foto heeft doorgestuurd?
Stel de leerlingen een aantal vragen. Je kunt dit bijvoorbeeld doen via Kahoot (met nicknames) of via anonieme briefjes. Toon alleen de resultaten van de hele klas bij elkaar. Bespreek na elke vraag de resultaten. Hieronder vind je een aantal vragen die je aan de klas kunt stellen.
Heb je weleens een naaktafbeelding van iemand die je kent via een groepswhatsapp ontvangen of in een andere online chatgroep? En wat heb je toen gedaan? En wat heb je met de afbeelding gedaan?
Heb je weleens een naaktafbeelding van iemand ontvangen in een 1 op 1 gesprek? Wat heb je toen gedaan? En wat heb je met de afbeelding gedaan?
Heb je weleens een naaktafbeelding van iemand die je kent op internet zien staan, bijvoorbeeld op Instagram? Wat heb je toen gedaan?
Heb je weleens een naaktafbeelding van iemand anders, doorgestuurd? Naar wie?
Voordat iemand aan sexting begint, is het belangrijk om de eigen grenzen en wensen te kennen en die van de ander te respecteren. Gebruik het screenshot als voorbeeld van een gesprek waarin Safia en haar vriendje Jack praten over sexting.
Verdeel de klas in groepjes van 2 à 3 leerlingen. De leerlingen krijgen een groot vel papier met een lijn door het midden, zodat er twee vlakken ontstaan. Laat hen de volgende twee vragen beantwoorden (op basis van het gesprek op de screenshot) door een lijst of mindmap op het vel te schrijven, op elke helft van het vel een vraag.
Safia wil liever geen naaktfoto van zichzelf sturen. Wat zou jij tegen haar zeggen? Bedenk tips, adviezen en manieren om Safia gerust te stellen.
Voorbeeldantwoorden:
Volg jouw eigen tempo, je hoeft niks te doen om erbij te horen.
Je hoeft nooit te doen wat een ander wil. Jack moet dat respecteren.
Jouw mening en gevoelens doen ertoe.
Het is niet erg om te zeggen dat je dat liever niet wil.
Als je iets in het begin leuk vindt en daarna van mening verandert, dan is dat niet erg. De ander moet een nee accepteren.
Als je iets nieuws gaat ontdekken, probeer dan niet te snel te gaan en luister naar je gevoel.
Volg jouw eigen tempo, je hoeft niks te doen om erbij te horen.
Als iemand jouw grens overgaat, dan is dat nooit jouw schuld.
Jack had niet verwacht dat Safia hem geen naaktfoto wil sturen. Hij twijfelt hoe hij hiermee om moet gaan. Wat zou jij tegen hem zeggen? Bedenk tips, adviezen en manieren hoe Jack rekening kan houden met de wensen en grenzen van Safia.
Voorbeeldantwoorden:
Wees je ervan bewust dat een wens en grens voor iedereen anders kan zijn.
Iedereen heeft een ander tempo. Dat jij er klaar voor bent, betekent niet dat Safia dat ook is.
Stel vragen als de wensen en grenzen van een ander onduidelijk zijn.
Let op hoe Safia op jouw berichten reageert, als het niet duidelijk voor je is. Wordt er bijvoorbeeld kortaf gereageerd, wordt er geen reactie gegeven of blokkeert Safia jou?
Blijf nagaan of Safia jullie contact nog steeds leuk vindt. Het kan dat zij het in het begin leuk vond maar zich heeft bedacht. Het is belangrijk om dat te accepteren.
Dring niet aan als wensen en grenzen niet met elkaar overeenkomen. Geef aan dat het oké is.
Luister naar wat Safia te vertellen heeft.
Laat de groepjes hun poster vervolgens presenteren.
Verdeel de klas in groepjes van 2 à 3 leerlingen. Bespreek de twee casussen of laat ze op het digibord zien (zonder de antwoordmogelijkheden). Elk groepje behandelt de casussen en bespreken deze klassikaal. Je kunt de twee vragen per casus eventueel ook verdelen onder de groepjes.
Afhankelijk van je doelgroep kun je er ook voor kiezen om goede en foute antwoorden op kaartjes te schrijven en deze uit te delen. Laat ze per casus de passende antwoorden uitkiezen. Bespreek dan klassikaal de (goede) antwoorden. Door structuur te bieden wordt er minder gevraagd van het vermogen om te mentaliseren van je leerlingen.
Casus 1
Dave (16 jaar) woont in Nederland en Timothy (17 jaar) in Denemarken. Zij willen elkaar spannende berichtjes en sexy foto’s gaan sturen.
Kun jij redenen bedenken waarom het voor hun leuk kan zijn om aan sexting te doen? En wat voor advies zou je ze geven?
Voorbeeldantwoorden op vraag 1:
Om te flirten.
Om te laten zien dat ze de ander vertrouwen.
Omdat ze hun partner niet fysiek kunnen zien.
Om seksuele mogelijkheden en voorkeuren te ontdekken.
Omdat het veiliger kan voelen dan fysiek afspreken.
Voorbeeldantwoorden op vraag 2:
Doe alleen aan sexting als je het allebei leuk vindt.
Het is belangrijk om regelmatig na te blijven gaan of jullie het allebei nog leuk vinden om aan sexting te doen. Jij of de ander mag altijd van gedachte veranderen, dat is niet erg.
Spreek af dat jullie de berichten en beelden onder elkaar houden en dus niet zonder toestemming met anderen delen. Dat is niet alleen heel vervelend voor degene maar kan zelfs strafbaar zijn.
Als je ander alleen via het internet kent, kun je van tevoren checken met wie je nou eigenlijk chat. Sommige mensen gebruiken online een andere identiteit en stelen bijvoorbeeld foto's of een naam van iemand anders.
Casus 2
Deveney en haar toenmalige vriendje Tom hebben foto’s naar elkaar gestuurd. Toen de relatie uitging heeft Tom haar foto’s doorgestuurd in verschillende groepapps. De beelden werden steeds verder verspreid. Dit heeft Deveney veel pijn gedaan.
Wat kunnen de gevolgen zijn van sexting-misbruik voor Deveney? Hoe kunnen omstanders hierop reageren?
Voorbeeldantwoorden op vraag 1:
Gevoelens van schaamte, schuld en angst
Reputatieschade
Psychische klachten, zoals een laag zelfbeeld, depressie of suïcidale gedachtes
Problemen in gezin of familie, verlies van vrienden
Sociale isolatie
Bedreigingen
Voor sommige slachtoffers ook verstoting, eerherstel en/of eerwraak
In de meest extreme gevallen zelfs zelfmoord
Veroordelingen en victim blaming
Voorbeeldantwoorden op vraag 2:
Door steun te bieden en te luisteren. Vraag waar Deveney behoefte aan heeft.
Doe niet mee aan online shaming. Lach ook niet mee met de rest, dit kan hard aankomen bij Deveney.
Door zelf niet aan victim blaming te doen en anderen hierop aan te spreken als zij dit doen en daarmee Deveney onterecht de schuld geven.
Door publiekelijk op te komen voor Deveney.
Door als je de beelden zelf ook hebt gekregen, deze te verwijderen en niet door te sturen. Adviseer dit ook aan anderen.
Door de persoon die de beelden heeft verspreid te rapporteren op het platform waar de beelden zijn verspreid.
De kinderen maken in groepjes van 2 à 3 leerlingen een voorlichtingsvideo van maximaal 30 seconden over sexting of sexting-misbruik. Ze kunnen kiezen uit één van de volgende boodschappen.
Er is niks mis met sexting, zolang beide partijen dit leuk vinden!
Iedereen moet zelf weten of je aan sexting wil doen!
Het is niet ok om een naaktfoto zonder toestemming door te sturen!
Naaktfoto door een klasgenoot in een groepsapp verspreid? Zeg er wat van!
Projecteer de video’s op het digibord. Dit kun je doen door bijvoorbeeld via Google Classroom of Google Drive alle filmpjes te verzamelen. De leerlingen kunnen de filmpjes uploaden waarna jij deze projecteert.
Is het doel bereikt:
Weten de leerlingen wat sexting is?
Weten de leerlingen wat ze moeten doen als ze een naaktfoto ontvangen/verzenden?
Weten de leerlingen wat de gevolgen van sexting-misbruik kunnen zijn voor een slachtoffer?
Weten de leerlingen wat ze moeten doen als ze een naaktfoto ontvangen die zonder toestemming is doorgestuurd?
Weten de leerlingen wat victim blaming is en hoe ze dat kunnen voorkomen?
1 Het woord ‘naakt’ kan ook vervangen worden door minder expliciete termen zoals ‘privé' of ‘intiem’, indien dit beter aansluit bij de doelgroep.
2 Zie bijvoorbeeld het onderzoek ‘Sexting vanuit het perspectief van jongeren: lessen voor de professionele praktijk’ van Naezer en Krebbekx (2019).
SLUIT