Lespakket voor docenten 'Grooming'

Doelgroep

Leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs.

Lesdoelen

• Kennis: Leerlingen weten wat grooming is, dat het strafbaar is, hoe groomers te werk gaan en hoe je hiermee om kunt gaan.

• Vaardigheden: Leerlingen denken na over hun eigen wensen en grenzen, ook online. Leerlingen weten wat ze kunnen doen als ze hulp nodig hebben. Ze leren victim blaming te herkennen en stoppen.

Gewenste houding leerlingen na de les

• “Ik begrijp dat het iedereen kan gebeuren en dat het niet mijn schuld is.”

• "Ik besef dat iemand zich online gemakkelijk voor kan doen als iemand anders.”

• "Ik durf om hulp te vragen aan iemand die ik vertrouw, ook bij het wel/niet afspreken met iemand die ik alleen online ken."

Achtergrondinformatie voor de docent

'Grooming' komt van het Engelse werkwoord ‘to groom’, wat voorbereiden betekent. In dit geval heeft grooming betrekking op de planfase van (online) seksueel kindermisbruik. Bij grooming benaderen meerderjarigen (>18 jaar) actief minderjarigen (<16 jaar) op het internet met de intentie om de minderjarige te ontmoeten en om uiteindelijk (online) seksueel misbruik te plegen. Het proces van benadering tot misbruik kan lang duren maar ook heel snel gaan. Er vindt niet altijd daadwerkelijk seksueel misbruik plaats.

Groomers hebben veel verschillende tactieken om het slachtoffer voor zich te winnen. Vaak doen ze zich op internet anders voor. Ze hebben bijvoorbeeld een nepprofiel op social media waarop ze zich jonger voordoen. Daarbij maken groomers misbruik van de natuurlijke (online) nieuwsgierigheid van jongeren naar seksualiteit en relaties. Gebruik deze tips om van tevoren te checken met wie je chat. Let wel: ook al heb je dit gecontroleerd, iemand kan alsnog misbruik van je proberen te maken. Ook bekenden kunnen dit doen.

Grooming is strafbaar. Veel kinderen die slachtoffer zijn, schamen zich. Ze geloven dat het hun eigen schuld is en durven het niemand te vertellen. Slachtoffers krijgen bovendien te maken met victim blaming, waarbij het slachtoffer de schuld krijgt van wat er is gebeurd. Juist daarom is het belangrijk dat deze slachtoffers ergens terecht kunnen. Dat kan altijd bij Helpwanted.

Kenmerken van groomers en hun werkwijze:

• Veel groomers vinden hun slachtoffers op sociale media of games die populair zijn bij kinderen. Voorbeelden hiervan zijn Tiktok, Instagram, Roblox en Fortnite. Vaak legt een groomer het eerste contact.

• Een groomer zal belangstelling voor het slachtoffer tonen door veel aandacht te geven en zogenaamd dezelfde interesses en hobby’s te delen. Groomers proberen het vertrouwen van hun slachtoffer te winnen, bijvoorbeeld door om geheimen te vragen en te beloven deze niet door te vertellen. Ook kan een groomer zogenaamde geheimen van zichzelf delen. Zo kan het slachtoffer uiteindelijk verliefd worden op de groomer, wat precies het doel van de groomer is.

• Een groomer probeert het slachtoffer vaak te isoleren van familie en vrienden, door het slachtoffer te manipuleren of te chanteren. Zo zal een groomer zeggen dat ze samen een geheimpje delen en niemand anders dat mag weten. Op deze manier houdt de groomer het slachtoffer ‘gevangen’ en wordt het steeds moeilijker om het contact te verbreken. Ook versterkt dit de gevoelens van schaamte en schuld bij het slachtoffer.

• Een groomer zal op een gegeven moment beginnen over seks. Het kan dat er om intiem beeldmateriaal van het slachtoffer wordt gevraagd, of de groomer vraagt naar ervaring met seks. ‘Heb jij weleens gezoend’ of ‘Heb jij het al eens gedaan?’, zijn voorbeelden van vragen die groomers uiteindelijk stellen.

• Een groomer kan uiteindelijk voorstellen om een keer af te spreken, het liefst op een rustige plek. Bijvoorbeeld net buiten de stad, bij de groomer thuis, in een rustig park of in een speeltuin. Dit kan het moment zijn waarop het fysieke misbruik plaatsvindt.

Benodigdheden voor de les

• Een veilige en open sfeer, oordeelloze docent

• Smartboard of projector

• Eventueel digibord

Opbouw van de les

Korte introductie aan de klas

Geef de klas een korte introductie van het thema grooming zodat alle leerlingen weten wat het inhoudt voordat ze met de opdrachten aan de slag gaan. Je kunt ervoor kiezen om onderstaande tekst op het digibord weer te geven of uit te printen. Dan kunnen de leerlingen meelezen.

• Het heet grooming als een volwassene iemand die jonger is dan zestien jaar online benadert, met als uiteindelijke doel om naaktfoto's en -filmpjes te vragen en/of fysiek seksueel misbruik te plegen. Dit doel is vaak aan het begin en tijdens het contact helemaal nog niet duidelijk. Een volwassene mag dit niet doen bij een kind. Grooming is strafbaar.

• Groomers hebben veel verschillende tactieken om het slachtoffer voor zich te winnen. Meestal proberen ze een vriendschap aan te gaan met het slachtoffer of ervoor te zorgen dat diegene verliefd wordt. Groomers doen zich op internet anders voor dan wie ze echt zijn en zeggen bijvoorbeeld dezelfde leeftijd te hebben als het slachtoffer. Een groomer vraagt vaak aan het slachtoffer om het contact of de relatie geheim te houden.

• Grooming kan veel nare gevolgen hebben voor het slachtoffer. Bedenk altijd: het nooit de schuld van het slachtoffer! De schuld ligt bij degene die het vertrouwen van het slachtoffer misbruikt.

Het is ook belangrijk om meiden en jongens in gelijke mate bij het gesprek over grooming te betrekken. Bespreek gendernormen en doorbreek de dubbele moraal. Meiden worden vaak harder afgerekend op hun gedrag, terwijl jongens voor datzelfde gedrag neutraal bejegend of beloond worden. Zo wordt van meiden nog te vaak verwacht dat zij wel sexy zijn maar niet seksueel en hun eigen grenzen bewaken. En wordt van jongens verwacht dat ze altijd zin hebben in seks. Hoe jongens (en meiden) over zichzelf denken als pleger of slachtoffer van online (seksueel) grensoverschrijdend gedrag wordt ook door gender beïnvloed. Zo kan het moeilijker voor jongens zijn, en hun omgeving, om eigen slachtofferschap te (h)erkennen.

Toon de video grooming

Begin de les door het filmpje ‘grooming’ te bekijken. Het filmpje duurt 04:57 minuten. Je kunt ervoor kiezen het filmpje op 1:16 te stoppen. Bespreek na afloop het filmpje.

Vragen aan de klas

Stel de leerlingen een aantal vragen. Zorg ervoor dat de antwoorden niet te herleiden zijn tot de persoon. Je kunt dit bijvoorbeeld doen via Kahoot (met nicknames) of via anonieme briefjes. Toon alleen de resultaten van de hele klas bij elkaar. Bespreek na elke vraag de resultaten. Hieronder vind je een aantal vragen die je aan de klas kunt stellen.

• Heb je weleens iemand toegevoegd die je later helemaal niet bleek te kennen? Hoe kwam je daarachter? En wat heb je toen gedaan?

• Heb je weleens je telefoonnummer aan iemand gegeven die je via internet had leren kennen? Hoe is dat afgelopen?

• Heb je weleens iemand geblokkeerd? Waarom?

• Heb je weleens seksuele vragen van iemand gekregen die je niet kende? Wat voor vragen waren dat? En wat heb je toen gedaan? Wat vond je daarvan?

• Heb je weleens een online relatie of contact geheim moeten houden? Wat heb je toen gedaan?

• Waar zou jij op letten als je met iemand gaat afspreken die je alleen online kent? En zou je dat van tevoren aan iemand vertellen?

Casussen

Toon de drie onderstaande casussen aan de klas (zonder de antwoordmogelijkheden). Dit zijn meldingen die Helpwanted binnenkrijgt. Laat de leerlingen zich verplaatsen in de rol van een medewerker van Helpwanted. Verdeel de klas in groepjes van 2 à 3 leerlingen. Elk groepje behandelt de casussen en bedenkt welke adviezen zij de melder zouden geven.

Afhankelijk van je doelgroep kun je er ook voor kiezen om goede en foute antwoorden op kaartjes te schrijven en deze uit te delen. Laat ze per casus de passende antwoorden uitkiezen. Bespreek dan klassikaal de (goede) antwoorden. Door structuur te bieden wordt er minder gevraagd van het vermogen om te mentaliseren van je leerlingen.

Casus 1
Bezorgde ouders van twee dochters: Een man van 34 jaar wilde een aantal weken terug onze dochter van 15 als vriend toevoegen op de chat en deze week probeerde hij het ook bij onze andere dochter van 13. Wij vinden dit uiterst verdacht, zeker omdat zijn vriendenlijst voornamelijk bestaat uit minderjarige meisjes.

Wat adviseren jullie deze ouders?

Antwoordmogelijkheden:

• Vraag aan jullie dochters hoe het met hen gaat en wat zij vinden van het vriendverzoek.

• Vraag hoe jullie kunnen helpen en waar zij behoefte aan hebben. Geef aan dat zij altijd bij jullie terecht kunnen als zij over iets willen praten.

• Je kunt samen deze tips bekijken om erachter te komen waar je op kunt letten als je wil checken met wie je online chat of wie er mogelijk achter een profiel zit.

• Blokkeer en verwijder deze man samen met jullie dochters. Doe een melding bij de desbetreffende website van (het profiel van) deze man.

• Vraag aan jullie dochters op welke sites en apps zij actief zijn. Wat vinden ze daar leuk aan?

• Controleer (samen met jullie dochters) de privacy-instellingen van hun profiel (staat hun profiel op openbaar en wie kan ze een bericht sturen?).

• Controleer (samen) wat er over jullie dochters te vinden is op het internet, door hun namen op te zoeken op Google. Zo weet je of anderen gemakkelijk informatie over hun kunnen vinden en dat misschien wel kunnen misbruiken om contact met ze te leggen.

Casus 2
Jake (nepnaam), een 12-jarige jongen: Ik zat op Skype en toen wou ene Sanne mij toevoegen. Ik dacht dat het een meisje uit mijn klas was dus ik voegde haar toe. Maar na een tijdje chatten vroeg ze of ik webcamseks met haar wilde. Het was helemaal niet het meisje uit mijn klas, maar iemand die ouder leek, boven de 25. Daar schrok ik heel erg van. Ik hoop dat dit nooit meer gebeurt.

Wat adviseren jullie Jake?

Antwoordmogelijkheden:

• Voel je niet schuldig en schaam je niet! Je hebt niks verkeerds gedaan.

• Het is strafbaar om dit als volwassene te vragen aan een kind. Je hoeft hier nooit in mee te gaan!

• Verzamel (samen met iemand) bewijs. Maak bijvoorbeeld screenshots van jullie gesprek. Als dit in jouw situatie kan, zet dan je chatgeschiedenis altijd aan zodat je bewijs hebt van het gesprek dat je hebt gevoerd wanneer er iets gebeurt.

• Blokkeer en verwijder deze persoon en verbreek al het contact. Rapporteer diegene bij Skype.

• Controleer je instellingen van Skype. Zorg ervoor dat alleen bekenden contact kunnen opnemen. (Tip: Helpwanted heeft een handleiding van Skype op de website staan).

• Je kunt checken of je iemand echt kent, bijvoorbeeld door het e-mailadres te controleren of een controlevraag te stellen. Als iemand zegt bij jou op school te zitten, kun je bijvoorbeeld vragen hoe jullie gymleraar heet. Hier vind je meer tips over checken met wie je chat.

• Controleer wat er over jou op internet te vinden is door je eigen naam te zoeken op Google. Zo weet je of anderen gemakkelijk informatie over jou kunnen vinden en dat misschien wel kunnen misbruiken om contact met je te leggen.

• Zoek hulp. Bespreek het met je ouders of iemand die jij vertrouwt. *Iedereen kan altijd anoniem bij Helpwanted terecht, ook als je er (nog) met niemand anders over kunt of wil praten.

• Je kunt aangifte of melding doen bij de politie, samen met een volwassene die jij vertrouwt.

Casus 3
Tim (nepnaam), een 15-jarige jongen: Ik had via een chatsite contact met een man die zei dat hij 20 jaar is. We hebben lange tijd contact gehad. Hij was heel lief voor mij en gaf me ook cadeautjes. Het was voor het eerst dat ik contact had met iemand die ook op jongens valt. In het begin vroeg hij mij om foto’s te sturen. Uiteindelijk hebben we zelfs afgesproken. Eigenlijk wilde ik dat niet en hij leek ook veel ouder dan 20 jaar. Hij wil vaker afspreken. Ik maak mij zorgen om de foto’s die hij van mij heeft.

Wat adviseren jullie Tim?

Antwoordmogelijkheden:

• Voel je niet schuldig en schaam je niet! Je hebt niks verkeerds gedaan.

• Een volwassene mag geen foto's van jou vragen of hebben als het gaat om seksuele foto's, omdat jij minderjarig bent. Hij is fout bezig. Het kan ook strafbaar zijn.

• Spreek niet meer af met deze man. Een afspraakje met iemand hoort leuk te zijn, maar jij hebt er geen goed gevoel aan overgehouden. Hij is over jouw grenzen heen gegaan. Dat hoort niet!

• Verzamel bewijs van jullie contact (maak bijvoorbeeld screenshots van jullie gesprek).

• Blokkeer en verwijder deze man overal en verbreek al het contact. Ook al is dat misschien moeilijk. Als dit in jouw situatie kan, zet je chatgeschiedenis aan zodat je altijd bewijs hebt van het gesprek dat je hebt gevoerd wanneer er iets gebeurt.

• Rapporteer de man op de site waar je hem hebt leren kennen en op het platform waar jullie contact hadden.

• Zoek hulp. Bespreek het met je ouders of iemand die jij vertrouwt. *Iedereen kan altijd anoniem bij Helpwanted terecht, ook als je er (nog) met niemand anders over kunt of wil praten. Helpwanted kan je ook helpen met je zorgen over de foto's die hij van jou heeft.

• Je kunt aangifte of melding doen bij de politie, eventueel samen met een volwassene die jij vertrouwt.

Posteropdracht

Leerlingen worden verdeeld in groepjes van 3 of 4 leerlingen. De leerlingen krijgen een groot vel papier waarop zij een zelfverzonnen casus kunnen uitwerken.

• Verzin een casus waarin iemand te maken krijgt met grooming. Hoe probeert de groomer het vertrouwen van het slachtoffer te winnen?

• Elke casus moet een positieve afloop hebben waarin de groomer stopt. Hoe is de situatie tot een einde gekomen? Welke adviezen hebben het slachtoffer (en eventueel de omgeving) gebruikt om het groomen te stoppen?

• Hoe reageert de omgeving op het slachtoffer? Voelt het slachtoffer zich gesteund?

Afsluiting

Is het doel bereikt:

• Weten de leerlingen wat grooming is?

• Weten de leerlingen hoe groomers te werk kunnen gaan?

• Weten de leerlingen wat je moet doen wanneer je te maken krijgt met grooming?

• Weten de leerlingen wat victim blaming is en dat alleen de dader fout zit?