Lespakket voor docenten 'Sextortion'

Doelgroep

Leerlingen in de onderbouw van het voortgezet onderwijs.

Lesdoelen

• Kennis: Leerlingen weten wat sextortion is, dat het strafbaar is, en hoe ze hiermee om kunnen gaan.

• Vaardigheden: Leerlingen denken na over hun eigen wensen en grenzen, ook online. Leerlingen weten wat ze kunnen doen als ze hulp nodig hebben. Ze leren victim blaming te herkennen en stoppen.

Gewenste houding leerlingen na les

• “Ik begrijp dat het iedereen kan overkomen en dat het niet mijn schuld is als ik ermee te maken krijg.”

• “Ik weet dat om hulp of steun vragen aan iemand die ik vertrouw goed is, en dat ik mij niet hoef te schamen.”

Achtergrondinformatie voor de docent

'Sextortion' is een samentrekking van de Engelse woorden ‘sex’ en ‘extortion’, wat afpersing betekent. Het houdt in dat een slachtoffer wordt afgeperst met intiem beeldmateriaal dat van het slachtoffer ontvangen of (stiekem) gemaakt is. In sommige gevallen doet de afperser alsof die naaktbeelden in handen heeft, terwijl dat niet zo is. Iemand kan ook je account hacken om aan je foto's en video's te komen. Sextortion is strafbaar.

Sextortion kent verschillende vormen:

• Financiële sextortion: Het slachtoffer wordt afgeperst voor geld. Vooral jongens en mannen worden slachtoffer van deze vorm van sextortion. Zij worden bijvoorbeeld online benaderd door een onbekende vrouw met wie zij intiem beeldmateriaal uitwisselen. Vervolgens dreigt de dader met het doorsturen of verspreiden van het beeldmateriaal als het slachtoffer geen geld overmaakt. Vaak zitten hier bendes achter die uit zijn op geld.

• Seksuele sextortion: het slachtoffer wordt afgeperst voor meer (naakt)beelden, seksueel contact of een relatie met het slachtoffer. De dader dreigt bijvoorbeeld om naaktfoto’s van het slachtoffer op internet te zetten als diegene niet nog meer naaktfoto’s stuurt. Een voorbeeld van een slachtoffer is de Canadese Amanda Todd die door de Nederlandse Aydin C. is gechanteerd nadat zij naaktbeelden van zichzelf naar hem had gestuurd. Amanda pleegde uiteindelijk zelfmoord omdat zij geen andere uitweg zag.

• De afperser wil dat het slachtoffer diens bankrekening door iemand anders laat gebruiken. Of meedoet aan andere criminele activiteiten, in ruil voor het niet verspreiden van de naaktbeelden.

Wanneer de afperser het slachtoffer dwingt tot seks of crimineel gedrag, kan er sprake zijn van seksuele of criminele uitbuiting. Dat valt onder mensenhandel.

Als het beeldmateriaal via sexting verkregen is, kan sextortion een vergaande vorm zijn van sexting-misbruik. Toch is het belangrijk om sexting niet te ontmoedigen. Sexting kan bij de seksuele ontwikkeling van jongeren horen, zo lang dit met toestemming van beide partijen gebeurt. Het ontmoedigen hiervan kan leiden tot victim blaming: wanneer iemand toch misbruik maakt van sexting-materiaal krijgt het slachtoffer de schuld of wordt niet geloofd. Victim blaming is schadelijk en helpt slachtoffers niet. Wanneer iemand aan victim blaming doet, is het belangrijk om hierop in te gaan en uit te leggen dat het nooit de schuld van het slachtoffer is.

Benodigdheden voor de les

• Een veilige en open sfeer, oordeelloze docent

• Smartboard of projector

• Eventueel digibord

Opbouw van de les

Korte introductie aan de klas

Geef de klas een korte introductie van het thema sextortion zodat alle leerlingen weten wat het inhoudt voordat ze met de opdrachten aan de slag gaan. Je kunt ervoor kiezen om onderstaande tekst op het digibord weer te geven of uit te printen. Dan kunnen de leerlingen meelezen.

• Bij sextortion wordt een slachtoffer door iemand onder druk gezet iets te doen door te dreigen met het online zetten of verspreiden van diens naaktfoto's of -filmpjes. Dat heet ook wel afpersing. Sextortion is strafbaar.

• Bij sextortion kan een slachtoffer onder druk gezet worden (afgeperst) om geld, cryptomunten of cadeaukaarten te betalen. Of om meer (naakt)beelden te sturen of seksueel contact te hebben. Het kan ook dat het slachtoffer diens bankrekening moet delen of moet meewerken aan criminele activititeiten. Als je dit niet doet, zegt de dader (de afperser) de naaktfoto's of -filmpjes online te zetten of te verspreiden.

• In de meeste gevallen zal de afperser de naaktbeelden niet online zetten of verspreiden. Dan heeft de afperser namelijk niks meer over om het slachtoffer mee onder druk te zetten. Doe daarom niet wat de afperser vraagt maar zoek hulp.

• Sextortion kan veel negatieve gevolgen hebben voor slachtoffer. Bedenk altijd: het is nooit de schuld van het slachtoffer! De schuld ligt bij degene die het slachtoffer afperst.

Het is ook belangrijk om meiden en jongens in gelijke mate bij het gesprek over sextortion te betrekken. Bespreek gendernormen en doorbreek de dubbele moraal. Meiden worden vaak harder afgerekend op hun gedrag, terwijl jongens voor datzelfde gedrag neutraal bejegend of beloond worden. Zo wordt van meiden nog te vaak verwacht dat zij wel sexy zijn maar niet seksueel en hun eigen grenzen bewaken. En wordt van jongens verwacht dat ze altijd zin hebben in seks. Hoe jongens (en meiden) over zichzelf denken als pleger of slachtoffer van online (seksueel) grensoverschrijdend gedrag wordt ook door gender beïnvloed. Zo kan het moeilijker voor jongens zijn, en hun omgeving, om eigen slachtofferschap te (h)erkennen.

Toon de video’s van het Jeugdjournaal en Zembla

• De uitzending van NOS Jeugdjornaal over een opgepakte Leidse bende die jongens bedreigde voor geld met naaktfoto’s. Het filmpje* duurt 3:20 minuten. Je kunt ervoor kiezen het filmpje op 1:18 te stoppen. Speel in elk geval niet langer af dan tot 2:38, hierin wordt een verouderde uitspraak gedaan waar Helpwanted niet achter staat.

  *Er wordt in dit filmpje gezegd dat Helpwanted 800 meldingen ontving over sextortion, maar dat aantal ligt inmiddels veel hoger.

• De uitzending van Zembla over slachtoffer Amanda Todd. De uitzending duurt 33 minuten, je kunt ervoor kiezen de video op 1:30 te stoppen.

Vraag de leerlingen wat ze van deze video’s vinden. En, wat zijn de gelijkenissen?

Antwoord: In beide gevallen vindt afpersing plaats, of sextortion.

Stellingen

Leg de volgende stellingen voor aan de klas. Je kunt ze hun hand laten opsteken, laten opstaan en zitten of de klas in twee delen verdelen (eens en oneens). Bespreek vervolgens de stellingen. Zorg dat je zowel de ‘eens’ als de ‘oneens’ kant van elke stelling bespreekt. Ga in op victim-blaming.

• Contact met vreemden op het internet moet gewoon kunnen.

• Het is slim om je social media accounts op privé te zetten.

• Wanneer je een naaktfoto naar iemand stuurt en die jou vervolgens afperst, is dit je eigen schuld.

Opdracht Omegle

Bij sextortion zoeken afpersers vaak contact met (potentiële) slachtoffers via Omegle*, een gratis chatwebsite waar gebruikers anoniem met onbekenden kunnen chatten en videobellen. Het beeldscherm wordt vaak stiekem gefilmd en opgeslagen en op deze manier worden de naaktbeelden verkregen. Vervolgens probeert de afperser om het contact voort te zetten op een ander social media platform. Daar vindt dan meestal de afpersing en bedreiging plaats. Gebruik het screenshot als voorbeeld van een gesprek waarin sextortion plaatsvindt.

Vraag aan de leerlingen wat er volgens hen gebeurd is. Wat zouden zij doen als ze in Maartens schoenen zouden staan? Laat ze kiezen uit een van de volgende antwoorden. Bespreek vervolgens alle antwoorden.

A) Betalen

• Fout antwoord. Vraag aan de klas waarom ze denken dat betalen geen goede oplossing is.

  Het lijkt misschien een oplossing, maar als je betaalt, zal de afperser alleen maar meer geld van je vragen. Meestal verspreiden ze de naaktbeelden ook niet, dan blijft er daarna namelijk niets meer over om je mee te chanteren.

B) Negeren, rapporteren en blokkeren

• Goed antwoord.

  Het beste is om niet meer op de afperser te reageren. Rapporteer de afperser op het platform waarop het gebeurt. Blokkeer het account van de afperser (nadat je screenshots hebt gemaakt; zie antwoord D).

C) Hulp vragen

• Goed antwoord. Vraag aan de klas aan wie Maarten hulp kan vragen.

  → Hulp vragen kan aan een volwassene die jij vertrouwt, zoals een ouder, ander familielid, docent of mentor. Je kunt ook terecht bij de hulplijn van Helpwanted.

D) Aangifte doen

• Goed antwoord.

  Sextortion is strafbaar. Hiervoor is het belangrijk dat je bewijs verzamelt van de afpersing. Vraag aan de klas hoe Maarten bewijs kan verzamelen.

  Maak screenshots van de gesprekken met de afperser, eventuele profielfoto’s en andere informatie die je van de afperser hebt. Het beste is om samen met een volwassene aangifte te doen.

*Na veertien jaar heeft de oprichter van Omegle besloten om de website uit de lucht te halen, omdat Omegle te veel werd misbruikt door mensen met slechte bedoelingen.

Casussen

Toon de twee onderstaande casussen aan de klas (zonder de antwoordmogelijkheden). Dit zijn meldingen die Helpwanted binnenkrijgt. Laat de leerlingen zich verplaatsen in de rol van een medewerker van Helpwanted. Verdeel de klas in groepjes van 2 à 3 leerlingen. Elk groepje behandelt de casussen en bedenkt welke adviezen zij de melder zouden geven.

Afhankelijk van je doelgroep kun je er ook voor kiezen om goede en foute antwoorden op kaartjes te schrijven en deze uit te delen. Laat ze per casus de passende antwoorden uitkiezen. Bespreek dan klassikaal de (goede) antwoorden. Door structuur te bieden wordt er minder gevraagd van het vermogen om te mentaliseren van je leerlingen.

Casus 1
Sarah (nep naam), een 17-jarig meisje: Ik had een leuke jongen ontmoet. Via Snapchat hebben we naaktfoto’s naar elkaar gestuurd. We hadden allebei beloofd alles te verwijderen en niks op te slaan. Nu word ik gechanteerd, hij heeft ze dus wel opgeslagen. Als ik er niet nog meer stuur, zet hij ze online en stuurt hij ze naar mijn vrienden en familie.

Wat adviseren jullie Sarah?

Antwoordmogelijkheden:

• Schaam je er niet voor en bedenk dat het nooit jouw schuld is! Degene die jou afperst, is fout en strafbaar bezig.

• Verzamel bewijs (maak bijvoorbeeld screenshots van wat er is gebeurd). Tip: zet je chatgeschiedenis altijd aan zodat je bewijs hebt van het gesprek dat je hebt gevoerd wanneer er iets gebeurt.

• Als je niet meer reageert, zul je waarschijnlijk met rust gelaten worden. Doe niet wat er van je wordt gevraagd. Rapporteer, blokkeer en verwijder het account van diegene op Snapchat.

• Zoek jezelf via Google. Op naam maar eventueel ook op afbeelding via Google Afbeeldingen.

• Stel een Google Alert in op jouw naam, dan krijgt je vanzelf een melding wanneer er iets over jou op internet verschijnt.

• Bespreek het met een volwassene die jij vertrouwt.

• Doe aangifte van afpersing bij de politie en als de foto’s online staan ook van smaad.

• Schakel professionele hulp in, en neem bijvoorbeeld contact op met Helpwanted. Zij kunnen ook helpen met het offline halen van afbeeldingen.

• Scherm je social media af, zodat niemand kan zien met wie jij bevriend bent. En zodat onbekende mensen geen contact met je kunnen opnemen.

Casus 2
Sakib (nep naam), een 20-jarige jongen: Ik zit met een probleem. Ik heb zitten chatten met een meisje en via de webcam is het intiem geworden. Ik ben erachter gekomen dat dit meisje niet echt is en dat er een bende achter zit. Ze willen 2000 euro van mij en anders sturen ze de beelden naar mijn Facebook vrienden! Er staat al een filmpje op YouTube! Ik heb een klacht ingediend maar maak me erg veel zorgen. Ik ben superstom geweest. Kunnen jullie alsjeblieft wat hulp of advies geven. Ik moet geld overmaken naar Thailand!

Wat adviseren jullie Sakib?

Antwoordmogelijkheden:

• Schaam je er niet voor en bedenk dat het nooit jouw schuld is! Degene die jou afperst, is fout en strafbaar bezig.

• Maak geen geld over. De afpersers zijn alleen maar uit op jouw geld. Als ze dat niet krijgen, dan zullen ze je waarschijnlijk met rust laten. Vaak worden de beelden dan ook niet online gezet of doorgestuurd.

• Bespreek het met een volwassene die jij vertrouwt.

• Verzamel bewijs (maak bijvoorbeeld screenshots van het gesprek). Tip: zet je chatgeschiedenis altijd aan zodat je bewijs hebt van het gesprek dat je hebt gevoerd wanneer er iets gebeurt.

• Als je niet meer reageert, zul je waarschijnlijk met rust gelaten worden. Blokkeer, verwijder en rapporteer het account van diegene bij de social media platform/website waar het contact is ontstaan (bijvoorbeeld aan Facebook).

• Zoek jezelf via Google. Op naam maar eventueel ook op afbeelding via Google Afbeeldingen.

• Stel een Google Alert in op jouw naam, dan krijgt je vanzelf een melding wanneer er iets over jou op internet verschijnt.

• Maak van de beelden op YouTube een screenshot met de URL in beeld voor de politie. Doe aangifte van afpersing en ook van smaad.

• Schakel professionele hulp in, en neem bijvoorbeeld contact op met Helpwanted. Zij kunnen ook helpen met het offline halen van afbeeldingen.

• Scherm je sociale media af, zodat niemand kan zien met wie jij bevriend bent. En zodat onbekende mensen geen contact met je kunnen opnemen.

Toneelstuk

Verdeel de klas in 2 à 3 groepen. Elke groep maakt een toneelstuk waarin ze een zelfverzonnen casus uitbeelden. Hierin laten ze zien wat sextortion is, wat er fout kan gaan en wat je moet doen als je ermee te maken krijgt. Na afloop laten de groepen het toneelstuk aan elkaar zien.

Tips:

• Verdeel binnen de groep de rollen. Voorbeelden zijn: dader, slachtoffer, ouder(s), hulplijnmedewerker van Helpwanted. Vergeet ook de regisseur niet.

• Zorg ervoor dat de andere groepen na afloop weten wat sextortion is en wat je moet doen.

Afsluiting

Is het doel bereikt:

• Weten de leerlingen wat sextortion is?

• Weten ze wat ze kunnen doen als ze ermee te maken krijgen?

• Weten de leerlingen wat victim blaming is en dat alleen de dader fout zit?